Cảm hứng: chất xúc tác hay lời bào chữa?

Một trong những niềm tin phổ biến ở ngành sáng tạo là cần có cảm hứng mới có thể sáng tạo và làm việc hiệu quả. Thoạt nghe nghe có vẻ đúng, đặc biệt đối với một số lĩnh vực như viết lách, thiết kế, hoặc nghệ thuật. Người làm sáng tạo thường viện cớ: "Chưa có hứng để viết", "Brief này làm mất hứng quá", hoặc thậm chí: "Feedback này khiến mình nản không muốn làm nữa". Cảm hứng trở thành cái cớ hợp lý cho việc trì hoãn và ngừng sáng tạo.

Nhưng thử tưởng tượng rằng nếu mọi việc đều phải đợi cảm hứng thì điều gì sẽ xảy ra? Liệu có dự án nào được hoàn thành đúng hạn? Liệu sự chuyên nghiệp của bạn có bị đánh giá bởi khoảnh khắc mà bạn "có hứng" hay không?

Cảm hứng: chất xúc tác hay lời bào chữa?

Cùng nhìn vào những gì thực tế chứng minh. Nhà văn Stephen King từng chia sẻ: “tôi ngồi vào bàn làm việc mỗi ngày và viết ít nhất 2.000 từ, bất kể có cảm hứng hay không”. Ông không chờ tia sáng thần kỳ nào soi rọi lên trang giấy trắng, thay vào đó, ông hiểu rằng những ý tưởng hay ho nhất đều xuất hiện trong quá trình làm việc, chứ không phải trước khi bắt đầu.

Một ví dụ khác là Michael Phelps, vận động viên bơi lội xuất sắc nhất trong lịch sử Thế vận hội. Nếu anh chỉ bước vào hồ bơi khi có cảm hứng hay động lực, liệu anh có đạt được những huy chương vàng mà chúng ta ngưỡng mộ? Không, Phelps biết rằng chính sự kỷ luật và kiên trì trong việc luyện tập mỗi ngày mới là yếu tố quyết định cho sự vinh quang.

Các nghiên cứu tâm lý học cũng chỉ ra sự chờ đợi cảm hứng có thể là ‘bẫy tâm lý’ gây cản trở việc sáng tạo. Theo Mihaly Csikszentmihalyi, cha đẻ của lý thuyết flow (dòng chảy), khoảnh khắc sáng tạo đỉnh cao không xuất phát từ cảm hứng ban đầu, mà được khơi nguồn khi chúng ta đắm chìm và dấn thân vào quá trình lao động. Khi chúng ta tập trung hoàn toàn vào một nhiệm vụ, tâm trí sẽ tự động điều chỉnh và não bộ vào trạng thái flow – nơi mà ý tưởng bắt đầu tuôn trào mạnh mẽ, tự nhiên.

Tất cả là dẫn chứng hoàn hảo, thuyết phục rằng kỷ luật và tính nhất quán mới là yếu tố then chốt để đạt kết quả bền vững trong công việc sáng tạo. Thành công đến từ hành động liên tục, không phụ thuộc vào cảm hứng.

Quan trọng hơn cảm hứng là kỷ luật

Cảm hứng có thể giúp bạn bắt đầu, nhưng kỷ luật mới là yếu tố giúp bạn hoàn thành. Sáng tạo không thể chỉ dựa vào những khoảnh khắc đột phá ngẫu nhiên, mà để duy trì hiệu suất và tạo nên thành tựu, bạn cần một quy trình làm việc ổn định, một lịch trình rõ ràng và khả năng thực hiện công việc ngay cả khi cảm hứng không hiện diện.

Kỷ luật vừa là thói quen, vừa là cam kết với chính bản thân rằng bạn sẽ tiến lên, dù hôm nay có là một ngày mệt mỏi, dù deadline có quá khắc nghiệt. Hãy tưởng tượng công việc sáng tạo như một hành trình dài, và cảm hứng chỉ là một người bạn đồng hành chứ không phải là người cầm lái. Người cầm lái thực sự là kỷ luật, sự kiên trì và quyết tâm bám sát mục tiêu.

Cảm hứng là chất xúc tác, không phải yếu tố quyết định

Không thể phủ nhận rằng cảm hứng đóng một vai trò nhất định trong quá trình sáng tạo. Nó mang lại niềm vui, giúp chúng ta khám phá những tiềm năng mới và mở ra những góc nhìn độc đáo mà ít ai nghĩ đến. Tuy nhiên, cảm hứng chỉ nên được xem là chất xúc tác, làm phong phú thêm công việc, chứ không phải là yếu tố quyết định thành công của cả quá trình sáng tạo.

Những ý tưởng đột phá thường không xuất hiện khi ta ngồi đợi, mà nảy sinh từ chuỗi hành động liên tục. Ngay cả những khoảnh khắc "wow" của cảm hứng cũng thường chỉ đến khi bạn đã miệt mài lao động, khi phải đối diện với khó khăn và vẫn kiên trì tiếp tục, cảm hứng sẽ đến như một phần thưởng. Điều này đòi hỏi sự kiên nhẫn và khả năng chịu đựng, nhưng đổi lại, nó mang đến những thành quả xứng đáng.

Hành động thay vì chờ đợi cảm hứng

Vậy nên, thay vì chờ đợi cảm hứng đến, hãy "bật công tắc" và bắt đầu làm việc. Điều này không chỉ giúp bạn tạo ra một quy trình làm việc đều đặn, mà còn kích thích khả năng sáng tạo của bạn. 80% các nhà sáng tạo từ khảo sát của Adobe từng cho biết họ cảm thấy hiệu quả và sáng tạo nhất khi duy trì thói quen và kỷ luật trong công việc hàng ngày, chứ không phải từ những khoảnh khắc ngẫu nhiên.

Mỗi ngày đều có thể là cơ hội để bạn khám phá ra những ý tưởng mới, nếu bạn biết cách hành động. Thử áp dụng một số phương pháp để giữ kỷ luật trong công việc sáng tạo của mình:

• Đặt mục tiêu nhỏ và thực hiện mỗi ngày: Hãy bắt đầu bằng những mục tiêu nhỏ, dễ thực hiện như viết 200 từ mỗi ngày hay phác thảo một ý tưởng mới. Dần dần, khi thói quen này được xây dựng, bạn sẽ thấy mình tiến bộ mà không cần đợi cảm hứng.

• Duy trì lịch trình cố định: Hãy tạo cho mình một khung giờ cố định để làm việc sáng tạo mỗi ngày. Điều này giúp bạn hình thành thói quen làm việc mà không phụ thuộc vào cảm hứng.

• Phân chia công việc theo từng giai đoạn: Thay vì hoàn thành công việc lớn trong một lần, hãy chia nhỏ công việc và hoàn thành từng phần. Điều này giúp bạn cảm thấy thoải mái hơn khi bắt đầu và không quá áp lực khi không có cảm hứng.

Sáng tạo là một hành trình dài và đầy thử thách. Cảm hứng có vai trò, nhưng kỷ luật mới là chìa khóa dẫn đến thành công. Vì thế, đừng ngồi đợi cảm hứng đến, hãy chủ động tạo ra cảm hứng từ chính quá trình làm việc miệt mài và kỷ luật của mình. Cảm hứng là phần thưởng cho những nỗ lực không ngừng, và khi bạn hành động, nó sẽ tự tìm đến bạn.