Workaholism: Bạn có đang “nghiện công việc” để đổi lại cảm giác mình có giá trị?

Trong xã hội hiện đại, nơi mà công việc và sự nghiệp được đề cao, “nghiện” công việc đã trở thành một vấn đề ngày càng phổ biến. Nhiều người dành phần lớn thời gian và tâm huyết cho công việc mà quên đi những mối quan hệ cá nhân và giá trị bản thân.

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về nghiện công việc, nguyên nhân của nó và cách để vượt qua trạng thái này để tìm thấy hạnh phúc đích thực.

Bài viết có tham khảo từ nội dung “Fighting Workaholism: You Are Not a Success Machine” của Harvard Business Review và kết hợp với góc nhìn cá nhân của tác giả.

“Nghiện” công việc là gì?

“Nghiện” công việc, hay còn gọi là “workaholism” là một trạng thái tâm lý mà một người cảm thấy muốn làm việc liên tục để cảm thấy bản thân mình có giá trị.

Đây là một trạng thái tâm lý và hành vi mà người bị ảnh hưởng cảm thấy bị thúc đẩy bởi một số nhu cầu nội tại để làm việc liên tục.

• Cảm giác thành tựu (Achievement Drive): Người “nghiện” công việc thường có nhu cầu cao về thành tựu và hoàn thành mục tiêu.
• Tự đánh giá bản thân (Self-Esteem): Họ thường đánh giá bản thân dựa trên hiệu suất công việc, coi công việc là thước đo giá trị cá nhân.

Ví dụ:

• Anh A thường xuyên làm việc đến tận khuya, ngay cả khi không có deadline gấp.
• Chị B luôn mang laptop đi nghỉ mát và dành phần lớn thời gian để kiểm tra Email công việc.
• Anh C cảm thấy lo lắng và tội lỗi khi không làm việc, ngay cả trong những ngày nghỉ.

Hành vi này thường gây ra rối loạn trong các mối quan hệ cá nhân, khiến cho người nghiện trở nên xa cách với gia đình và bạn bè. Họ có thể che giấu cảm xúc thật của mình bằng cách đắm chìm trong công việc, dẫn đến sự cô đơn và trống rỗng.

Nguồn: Unsplash

Các nguyên nhân dẫn đến “nghiện” công việc

1. “Nghiện” cảm giác thành công

Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến “nghiện” công việc là “nghiện cảm giác thành công”. Cảm giác thỏa mãn khi đạt được thành tựu khiến nhiều người cảm thấy sống động và hạnh phúc.

Tuy nhiên, điều này cũng đồng nghĩa với việc họ phụ thuộc vào những thành tựu đạt được để xác định giá trị bản thân.

Ví dụ:

• Chị D luôn cảm thấy phấn khích khi hoàn thành một dự án lớn, nhưng nhanh chóng cảm thấy trống rỗng và tìm kiếm dự án tiếp theo.
• Anh E liên tục đặt ra những mục tiêu cao hơn cho bản thân, không bao giờ hài lòng với những gì đã đạt được.

Khi không đạt được mục tiêu, họ dễ dàng cảm thấy thất bại và mất phương hướng.

Nguồn: Unsplash

2. Dopamine và cảm giác thỏa mãn

Xét trên góc độ khoa học về não bộ, khi chúng ta nhận được điều mình mong ước: được khen, được yêu, mua nhà, tậu xe… thì dopamine – chất dẫn truyền thần kinh giúp kiểm soát các trung tâm thưởng thức khoái cảm ở não sản sinh và cho chúng ta cảm giác khoan khoái. Điều này kích thích con người tiếp tục làm việc nhiều hơn để tìm kiếm cảm giác đó.

Có thể nói sự khoan khoái, dễ chịu có bản chất hoá học thuần tuý. Khi chúng ta nhận được điều mình thích. Dopamine trong não sản sinh và cho chúng ta cảm giác khoan khoái.

Ví dụ:

• Chị F cảm thấy hưng phấn mỗi khi nhận được Email khen ngợi từ sếp, và liên tục kiểm tra hộp thư để tìm kiếm cảm giác đó.
• Anh G thường xuyên làm thêm giờ để hoàn thành công việc sớm, chỉ để có cảm giác thành tựu.

Nhưng đó chỉ là khoái cảm, không phải hạnh phúc. Hãy hiểu khoái cảm là một trải nghiệm nhất thời, nó nhanh chóng mất đi khi các hoá chất thần kinh lắng xuống.

3. Hiểu sai về giá trị bản thân

Khi quá chú trọng vào công việc, nhiều người bắt đầu giảm giá trị bản thân xuống chỉ còn là “cỗ máy thành công”. Họ quên đi rằng giá trị của bản thân còn nằm ở những mối quan hệ, tình yêu thương và sự kết nối với mọi người xung quanh.

Ví dụ:

• Anh H luôn tự giới thiệu bản thân bằng chức danh công việc, hiếm khi nói về sở thích cá nhân.
• Chị I cảm thấy vô giá trị khi không được thăng chức, mặc dù có gia đình hạnh phúc.

Nguồn: Unsplash

Cách đối phó với “nghiện” công việc và tạo nên cuộc sống cân bằng hài hòa

Để tìm hiểu bản chất thực sự của một cuộc sống có giá trị, chúng ta cần tìm hiểu về một từ, đó là “thuộc tính xã hội”. Con người là loài có thuộc tính xã hội nhất trên trái đất.

Có hàng ngàn các nghiên cứu khoa học, tâm lý học về “thuộc tính xã hội” của con người. Đúc kết lại, có thể kể đến 5 yếu tố – thuộc tính xã hội có liên quan trực tiếp đến hạnh phúc và ý nghĩa cuộc sống của con người.

Ông Seligman, cựu Chủ Tịch của Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ, đã tóm gọn chúng trong mô hình “PERMA”.

• P (Positive Emotion) – Cảm xúc tích cực: Những cảm xúc khởi sinh trong tâm trí tạo ra sự tích cực như sự bình yên, lòng biết ơn, vị tha, trắc ẩn, cảm hứng, hy vọng, tò mò, tình yêu.
• E (Engagement) – Sự gắn kết: Khi bạn có được được giác gắn bó, hòa hợp với một người, một tập thể, một công việc, dự án nào đó.
• R (Relationships) – Các mối quan hệ xã hội: Khi bạn có những mối quan hệ tốt đẹp, lành mạnh và ý nghĩa.
• M (Meaning) – Ý nghĩa: Mọi việc chúng ta làm đều cần mục đích và ý nghĩa. Ý nghĩa có thể gói gọn hay lớn hơn những mục đích cá nhân. Nhỏ bé như làm tốt công việc hôm nay, lớn lao như góp phần giúp đỡ xã hội. Bằng một cách nào đó, chúng ta đều cần tìm ra ý nghĩa đằng sau những việc mình làm trong cuộc sống.
• A (Achievement) – Thành tựu: Những gặt hái của bạn trong công việc, những ghi nhận, tôn vinh từ người khác dành cho bạn.

Từ đó, chúng ta có thể tìm ra một vài gợi ý để vượt qua chứng “nghiện” công việc bằng cách xem xét những khía cạnh quan trọng khác để có một cuộc sống ý nghĩa.

1. Tạo mối quan hệ thật sự

Dành thời gian cho gia đình và bạn bè là điều cần thiết. Những mối quan hệ chân thành sẽ giúp bạn cảm thấy được yêu thương và hỗ trợ.

Ví dụ:

• Đặt ra “giờ gia đình” mỗi tối, tắt điện thoại và dành thời gian chất lượng với người thân.
• Tham gia các hoạt động cộng đồng hoặc tình nguyện để kết nối với những người có cùng sở thích.

2. Phát triển đời sống tinh thần phong phú

Khám phá các giá trị tinh thần hoặc tìm hiểu về triết học (các tư tưởng của trường phái hiện sinh) sẽ giúp bạn tìm kiếm sự bình an nội tâm và nhận thức rõ hơn về cuộc sống.

Ví dụ:

• Thực hành thiền định mỗi sáng để tập trung vào hiện tại và giảm stress.
• Đọc sách về triết học hoặc tâm lý học để hiểu rõ hơn về bản thân và cuộc sống.

3. Xây dựng những mối quan hệ tích cực

Có ít nhất một hoặc hai người bạn chân thành ngoài bạn đời sẽ giúp tạo ra một mạng lưới hỗ trợ vững chắc.

Ví dụ:

• Lên lịch gặp gỡ bạn bè định kỳ, không để công việc can thiệp.
• Tham gia các nhóm hỗ trợ hoặc câu lạc bộ để gặp gỡ những người có cùng mối quan tâm.
• Dành thời gian để thể hiện sự quan tâm và yêu thương đối với người thân, như viết thư tay hoặc tổ chức những bữa ăn gia đình.
• Tạo ra những kỷ niệm đáng nhớ với người thân yêu thông qua các chuyến đi chơi hoặc hoạt động chung.

Sau đây là một bản mindmap tóm tắt toàn bộ các điểm chính trong bài viết này dành cho các bạn:

Tạm kết

Để vượt qua chứng “nghiện” công việc, chúng ta cần xây dựng những mối quan hệ yêu thương với những người có thể yêu thương ta trở lại. Hạnh phúc không đến từ thành công mà từ tình yêu thương và sự kết nối với mọi người xung quanh. Hãy dành thời gian để chăm sóc bản thân và nuôi dưỡng những mối quan hệ quý giá trong cuộc sống. Bằng cách cân bằng giữa công việc và cuộc sống cá nhân, chúng ta có thể tìm thấy sự hài lòng và ý nghĩa đích thực trong cuộc sống.

Hãy nhớ rằng, công việc chỉ là một phần của cuộc sống, không phải là toàn bộ cuộc sống. Bằng cách nhận ra điều này và thực hiện những thay đổi tích cực, bạn có thể thoát khỏi vòng luẩn quẩn của nghiện công việc và tìm thấy niềm vui đích thực trong mọi khía cạnh của cuộc sống.

* Bài viết gốc: Series EQ@Work – LinkedIn