Thách thức và tiềm năng đổi mới sáng tạo Việt Nam

Cơ quan Thương mại và Đầu tư Úc (Austrade) vừa công bố báo cáo “Bức tranh khởi nghiệp sáng tạo ở Việt Nam 2019”. Trong báo cáo này, Austrade đưa ra cái nhìn tổng quan về sự phát triển của hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo tại Việt Nam, những cơ hội và thách thức cho các nhà đầu tư Úc và những yếu tố chính dẫn dắt sự phát triển của hệ sinh thái này.

Những thách thức đối với hệ sinh thái đổi mới sáng tạo Việt Nam

Các công ty khởi nghiệp ở Việt Nam có tiềm năng lớn để phát triển, tuy nhiên, cộng đồng cũng phải đối mặt với một số thách thức. Hầu hết các công ty khởi nghiệp địa phương có quy mô nhỏ, ở giai đoạn hạt giống, khả năng tạo ra bước đột phá hạn chế và cần được ươm tạo thêm.

Một số thách thức nổi bật hiện nay của các công ty khởi nghiệp tại Việt Nam là:

Khả năng tiếp cận tài chính:

Năm 2016, nguồn tài chính lớn của các nhà đầu tư trong nước đến từ ba quỹ đầu tư mạo hiểm lớn: IDG Ventures Vietnam, Cyber Agent và DFJ VinaCapital. Tổng cộng, họ đã đầu tư hơn 120 triệu đô la Mỹ tài trợ và tư vấn cho một số thương hiệu. Tuy nhiên, thật khó để thuyết phục các nhà đầu tư địa phương chấp nhận rủi ro và đầu tư vào các công ty khởi nghiệp giai đoạn đầu.

Thiếu các kỹ năng trong kinh doanh và khởi nghiệp:

Mặc dù Việt Nam nằm trong tốp 3 ở Đông Nam Á về số lượng doanh nghiệp khởi nghiệp, nhưng không nhiều doanh nghiệp trong số này được trang bị các kỹ năng cần thiết để phát triển mô hình kinh doanh bền vững, hoặc để phù hợp cho các dự án. Do đó, nhiều công ty khởi nghiệp địa phương có cơ hội hạn chế để kết nối với hệ sinh thái khu vực.

Hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam có thể tương đối khó khăn để điều hướng cho những người nước ngoài mới tham gia thị trường do sự phân mảnh và thiếu minh bạch của nó. Ảnh minh họa Thành Hoa

Hệ sinh thái phân mảnh:

Mặc dù có sự hỗ trợ ngày càng tăng từ Chính phủ, hệ sinh thái vẫn hoạt động trong một silo. Để tăng cường hiệu quả, cần có sự hợp tác nhiều hơn giữa các bên liên quan…, cần sự hỗ trợ của Chính phủ về các ưu đãi, tiếp cận các nguồn tài chính và đơn giản hóa thủ tục quản lý nhà nước.

Khả năng R&D:

Hệ thống đổi mới quốc gia ở trạng thái non trẻ, phân mảnh và hoạt động nghiên cứu - phát triển (R&D) vẫn là một hoạt động ngoại vi cả trong kinh doanh và khu vực công. Khả năng đổi mới mạnh mẽ là điều cần thiết để các doanh nghiệp có vị thế tốt hơn. Chính phủ cần đầu tư nhiều hơn và hỗ trợ phát triển các năng lực công nghệ tiên tiến, bao gồm cả R&D.

Vấn đề sở hữu trí tuệ (IP):

Quốc gia cũng cần tăng cường khung pháp lý xung quanh việc bảo vệ IP. Việt Nam là thành viên của Tổ chức Thương mại thế giới và Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới. Pháp luật về IP đã bao gồm hầu hết các khía cạnh bảo vệ IP theo Thỏa thuận về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ (Hiệp định TRIPS).

Tuy nhiên, Việt Nam cần thực thi nghiêm túc các quy định của các hiệp định này và Chính phủ cần nỗ lực hơn nữa để nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của vấn đề IP đối với các doanh nghiệp khởi nghiệp Việt Nam. Việt Nam đã nằm trong danh sách theo dõi về IP trong Báo cáo đặc biệt 301 của Đại diện thương mại Mỹ trong hơn một thập kỷ, và vẫn còn như vậy trong năm 2018.

Tiềm năng thị trường đổi mới sáng tạo của Việt Nam

Hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam có thể tương đối khó khăn để điều hướng cho những người nước ngoài mới tham gia thị trường do sự phân mảnh và thiếu minh bạch của nó.

Blockchain và công nghệ tài chính (FinTech) dường như rất hứa hẹn, mặc dù việc thâm nhập thị trường trong trường hợp này có thể là một thách thức.

Mặc dù lĩnh vực thanh toán điện tử có tiềm năng rất lớn, nhưng nó đã bị chiếm giữ bởi một số lượng lớn người chơi (27 tổ chức đã được cấp giấy phép hoạt động trong không gian này tại Việt Nam) và do đó khó có thể bị bẻ khóa.

Cũng có khả năng cao người chơi Trung Quốc sẽ nhắm vào thị trường Việt Nam. Những dấu hiệu ban đầu của điều này có thể được nhìn thấy trong đầu tư của Trung Quốc gần đây đổ vào thị trường thương mại điện tử tại Việt Nam.

Về thành phố thông minh, các công ty thường tìm cách hợp tác với chính quyền trung ương/địa phương trong thành phố thông minh và kế hoạch tổng thể đô thị hóa của họ.

Trong thực tế, việc tham gia vào thị trường này của các công ty mới là rất khó khăn. Các kế hoạch tổng thể cho các dự án thành phố thông minh quan trọng trên khắp Việt Nam đang bị thiếu hụt và đôi khi thiếu sự phối hợp bao quát và các khuôn khổ cần thiết để đưa ý tưởng vào thực tiễn.

Làm việc trực tiếp với các nhà tích hợp hệ thống hỗ trợ chính quyền tỉnh hoặc thành phố trong việc thiết kế và triển khai khung thành phố thông minh là con đường khả dĩ nhất để gia nhập.

Công nghệ chuỗi khối (blockchain) sẽ có ý nghĩa trong tương lai. Blockchain và công nghệ tài chính (FinTech) dường như rất hứa hẹn, mặc dù việc thâm nhập thị trường trong trường hợp này có thể là một thách thức. Các công ty khởi nghiệp thực sự sáng tạo với trọng tâm giải quyết vấn đề sẽ có cơ hội chiến thắng doanh nghiệp mới tốt hơn.

Công nghệ giáo dục (Edtech) và cơ hội cho các khóa học trực tuyến: Topica Edtech Group, nhà cung cấp giáo dục trực tuyến hàng đầu ở Đông Nam Á do Bobby Liu thành lập, tin rằng có những cơ hội to lớn ở Việt Nam, đặc biệt là cho thị trường Edtech, trị giá 250 tỉ đô la Mỹ vào năm 2020.

Có những cơ hội to lớn ở Việt Nam, đặc biệt là cho thị trường Edtech, trị giá 250 tỉ đô la Mỹ vào năm 2020.

Trong một cuộc họp với Austrade, ông Liu đã thảo luận về các cơ hội cho các khóa học trực tuyến, đặc biệt là trong các môn học như khách sạn và kiến trúc phần mềm, nơi giáo dục và đào tạo của Úc được đánh giá cao. Theo ông, Cộng đồng kinh tế ASEAN và chính sách di chuyển lao động trong khu vực là một yếu tố kích hoạt nhu cầu.

Lượng đất sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam rất lớn (khoảng 12 triệu héc ta) và Việt Nam có một tỷ lệ đáng kể dân số tham gia vào công việc nông nghiệp. Điều này tạo ra nhiều cơ hội cho các công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực công nghệ nông nghiệp (Agritech). Theo ông Đàm Quang Thắng, cố vấn cho Chương trình Khởi nghiệp quốc gia, có những yếu tố thuận lợi hỗ trợ cho sự phát triển của các công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực Agritech.

Thứ nhất, nông nghiệp ở Việt Nam đã chịu áp lực trong những năm qua do khai thác quá mức, xâm nhập mặn, xói mòn và ô nhiễm đất. Do đó, lĩnh vực này đang được kêu gọi cần chú trọng vào sản xuất năng suất cao, giá trị gia tăng cao. Nhiều công ty khởi nghiệp đã được thành lập để giải quyết những vấn đề này, nhưng chỉ có một số ít thành công cho đến nay.

Thứ hai, tầng lớp trung lưu đang phát triển của Việt Nam đã thúc đẩy nhu cầu về thực phẩm an toàn và các sản phẩm hữu cơ. Truy xuất nguồn gốc và chất lượng cao có thể đạt được một cách hiệu quả với các giải pháp công nghệ cao. Một số công ty khởi nghiệp Việt Nam đã áp dụng các công nghệ mới vào chuỗi cung ứng, tuy nhiên, tỷ lệ thành công không quá áp đảo. Công nghệ nano, tự động hóa và Internet vạn vật (IoT) là lĩnh vực có thể khám phá thêm.

Theo báo cáo trên, câu hỏi hóc búa cho hệ sinh thái là: Làm thế nào để chúng ta đào tạo những người sáng lập khởi nghiệp ở Việt Nam để nghĩ xa hơn Việt Nam?

Một số vấn đề cần được giải quyết bao gồm: phát triển kỹ năng lãnh đạo; nuôi dưỡng một tư duy kinh doanh; dỡ bỏ rào cản ngôn ngữ; và mài giũa kỹ năng mềm.

Về phát triển kỹ năng, Úc đang ở một vị trí tuyệt vời để giúp tạo điều kiện thuận lợi cho việc này.

Cơ quan Thương mại và Đầu tư Úc (Austrade)
Nguồn The Saigon Times