4 bài học giá trị cho startup từ hồi ký “Shoe Dog” của cha đẻ giày Nike
Hồi ký “Shoe Dog” (tựa Việt: Gã nghiện giày) là một trong các cuốn sách bán chạy nhất thế giới năm 2016 và là tác phẩm với nhiều bài học giá trị dành cho startup, được đúc kết từ câu chuyện của chính cha đẻ thương hiệu giày Nike nổi tiếng - tỷ phú Phil Knight.
Bên cạnh câu chuyện khởi nghiệp “người thật việc thật” được trình bày hài hước và cuốn hút trong “Shoe Dog”, còn là những suy ngẫm giá trị của một Phil Knight thời hiện đại, mà nay đã là vị tỷ phú giàu có với tài sản hơn 30 tỷ USD.
Do đó, cuốn hồi ký đã được cả Warren Buffett lẫn Bill Gates hết lời ca ngợi. Như lời của Warren Buffett trong bức thư gửi các cổ đông của Berkshire Hathaway năm 2017 thì: “Cuốn sách hay nhất mà tôi đã đọc năm ngoái là “Shoe Dog” của nhà sáng lập Nike - Phil Knight. Phil là một doanh nhân thông minh, tài năng và là một người kể chuyện xuất sắc”.
Trong tự truyện này, Knight đã kể lại hành trình từ lúc chu du thế giới ở tuổi 24 cho tới khi Nike lần đầu phát hành cổ phiếu trước công chúng vào năm 1980. Và, dưới đây là 4 bài học giá trị dành cho startup, được đúc kết từ “Shoe Dog”.
1. Xây dựng công ty thành công cần có thời gian
Quyển sách bắt đầu với cột mốc năm 1962. Thời điểm đó, nhà sáng lập Nike đã có một “ý tưởng điên rồ”: Nhập giày chạy bộ từ Nhật Bản vào thị trường Mỹ. Tháng 11/1962, tại Kobe, Knight bắt gặp thương hiệu Tiger của công ty sản xuất giày Onitsuka Co. Ấn tượng bởi chất lượng và mức giá cạnh tranh của Tiger, Knight đã gọi cho ông chủ của Onitsuka và đạt được thỏa thuận phân phối Tiger sang phía Tây nước Mỹ. Hơn 1 năm sau, những đôi Tiger đặt từ Nhật đã được chuyển đến cho Knight, và chàng thanh niên hăm hở bắt tay vào việc kinh doanh.
Shoe Dog - Gã nghiện giày của Phil Knight là tự truyện của vị tỷ phú với rất nhiều bài học giá trị dành cho startup. Ảnh: Paul Miller.
Khi đó, Knight đã đến các cửa hàng thể thao để thuyết phục bỏ mối giày, song bị từ chối vì họ đã có đủ, thậm chí là quá nhiều sản phẩm để bán. Thay đổi chiến thuật, Knight tìm đến nhiều buổi thi đấu điền kinh và tranh thủ bắt chuyện với các huấn luyện viên, vận động viên, người hâm mộ rồi giới thiệu mẫu giày của mình. Dù có sản phẩm tốt và sử dụng cách marketing trực tiếp như vậy, nhưng một công ty muốn phát triển cần nhiều hơn thế. Nó cần có thời gian!
Hai năm sau chuyến đi đến Nhật, Knight mới chính thức thành lập công ty cùng huấn luyện viên chạy bộ của mình - Bill Bowerman. Ba năm trôi qua, công ty của cả hai, khi đó còn tên là Blue Ribbon Sport, mới lần đầu thuê văn phòng và nó cũng chỉ là một không gian nhỏ nằm kế quán bar. Công ty của Knight vẫn tăng trưởng đều đặn, song vẫn chỉ là một doanh nghiệp nhỏ với vài nhân viên làm việc rải rác khắp đất Mỹ. Mãi đến năm 1972, tức 10 năm sau khi triển khai ý tưởng, cái tên “Nike” mới được biết đến rộng rãi.
Dĩ nhiên, tốc độ bán hàng của những năm 1960 không thể sánh được với bây giờ. Khi đó, Internet không có, toàn cầu hoá còn là khái niệm mới manh nha và “bức màn sắt” hình thành từ cuối Chiến tranh Thế giới thứ II vẫn đang chia cắt thế giới. Song, dù ở thời đại nào, việc xây dựng một công ty bán sản phẩm thành công cũng cần có thời gian. Như Knight chia sẻ thì việc đánh nhanh thắng nhanh là không cần thiết. Công ty không phải là công cụ để bạn giàu lên nhanh chóng rồi nghỉ hưu sớm.
2. Hãy có đam mê và giao thiệp với những người có cùng đam mê
Bản thân Knight là một tín đồ điền kinh và ông quen biết rất nhiều người trong giới. Một số người ông quen từ thời đại học thậm chí còn thi đấu tại Thế vận hội. Trong đó, người đồng sáng lập Nike với ông - Bill Bowerman - là người lên chương trình tập luyện cho đội tuyển điền kinh Mỹ vào năm 1968 và là huấn luyện viên chính vào năm 1972. Ngoài ra, Knight còn tăng cường mở rộng mối quan hệ khi thường xuyên đến nhiều sự kiện và các cuộc thi điền kinh để tiếp cận những người cùng sở hữu đam mê.
Công ty không phải là công cụ để bạn giàu lên nhanh chóng rồi nghỉ hưu sớm.
Thời đó, việc các huấn luyện viên tự thiết kế hay cải tiến giày chạy cho vận động viên không hiếm. Và, mỗi khi như vậy, Nike luôn đồng hành cũng như giúp đỡ họ. Ngày hôm nay, người ta gọi hành động này là nghiên cứu khách hàng có chủ đích. Song đối với Knight, việc này đến một cách tự nhiên hơn: Ông chỉ muốn gặp những người có sự quan tâm, có sự hiểu biết về điền kinh để nói chuyện và học hỏi.
Lợi ích từ các mối quan hệ được Nike tận dụng để biến cửa hàng thành nơi mang lại trải nghiệm toàn diện cho những tín đồ điền kinh. Tác giả của “Shoe Dog” kể lại: “Cậu ta (Jeff Johnson - nhân viên đầu tiên của Nike) muốn biến cửa hàng thành một ‘thánh địa’ dành riêng cho dân điền kinh… Jeff đã tạo ra một không gian đẹp mắt để họ gặp gỡ và trò chuyện. Cậu ta lắp thêm mấy chiếc kệ và đặt trên đó những cuốn sách mà bất kỳ một tín đồ điền kinh nào cũng nên đọc… Chưa từng có nơi nào trên thế giới dành riêng cho dân điền kinh như thế - một nơi không chỉ đơn thuần bán giày cho họ mà còn là nơi tôn vinh họ lẫn những đôi giày của họ”.
Sở hữu mối quan hệ rộng rãi còn giúp Nike đi tắt, đón đầu thị trường. Cuối những năm 60, đường chạy điền kinh được cải tiến, chuyển từ đất cát sang tartan và cao su. Đi kèm với đường chạy mới là những đặc tính mới mà vận động viên phải thích nghi. Và, còn ai thích hợp để kiểm tra mặt đường mới hơn là huấn luyện viên đội tuyển quốc gia đây. Nhờ có Bowerman mà Nike đã có thể nhanh chóng điều chỉnh và tung ra các sản phẩm phù hợp với đường chạy mới trước nhiều đối thủ của mình.
Bài học quan trọng ở đây nằm ở sự đam mê và niềm tin từ khách hàng. Knight và công ty của ông là trường hợp doanh nghiệp xây dựng được niềm tin đối với khách hàng khi tự bản thân trở nên đáng tin cậy trong mắt họ. Vì sao khách hàng lại tin tưởng Knight? Vì ông vừa là dân điền kinh, vừa là một người hâm mộ, lại vừa sở hữu một công ty thực sự xem trọng môn thể thao này. Thế nên, khách hàng không khỏi suy nghĩ rằng Knight biết sản phẩm nào là tốt nhất cho họ cũng như dễ có thiện cảm với ông vì tất cả đều cùng một đam mê.
Phil Knight - nhà sáng lập, CEO thương hiệu giày Nike. Ảnh: NYSE.
3. Quản lý và lãnh đạo là 2 phạm trù khác biệt
Một điểm khá thú vị là dù làm việc trong lĩnh vực thể thao, song đội nhân viên nòng cốt của Knight lại chẳng có vẻ gì là “thể thao” cả: Một người phải ngồi suốt đời trên xe lăn sau tai nạn, 2 người béo phì, vài người hút 2 gói thuốc mỗi ngày. Nguyên do là thay vì thuê một ai đó cụ thể, Knight sẵn sàng chào đón tất cả những nhân tài mà ông gặp được và sẽ tạo ra các vai trò phù hợp với họ nếu cần.
Có thể nói, cách quản trị nhân sự của ông dường như thách thức nhiều quan điểm hiện đại về quản trị. Ông ít khi trả lời câu hỏi, thư từ hay các phản ánh. Phong cách của ông giống với một người lãnh đạo hơn là người quản lý. Một ví dụ điển hình cho điều này là trường hợp của Jeff Johnson. Hàng ngày, Johnson báo cáo tình hình kinh doanh cho Knight và sẽ nhận góp ý hoặc hỗ trợ nếu cần thiết. Ít khi Knight trả lời lại, song bằng cách đó, ông đã trao cho Johnson quyền được tự do làm những gì mình muốn. Kết quả là Johnson đã chủ động điều hành các chiến dịch marketing đầu tiên của công ty và nảy ra ý tưởng đột phá - biến cửa hàng thành nơi mang đến trải nghiệm cho dân điền kinh như đã kể trên.
Điểm đáng chú ý nữa là các công việc mà Knight và cả đội của ông tiến hành đều có mục đích rõ ràng. Những nhân viên đầu tiên của Knight đều là những người có chung niềm đam mê hoặc sở hữu chung hệ giá trị với ông. Họ đều là những người khát khao tìm kiếm một thứ gì đó khác, cách xa cuộc sống công sở 9 giờ sáng có mặt 5 giờ chiều ra về.
Về phong cách quản trị của mình, Knight thường dẫn lời của tướng quân Hoa Kỳ - Douglas McArthur: “Đừng bảo người khác phải làm việc như thế nào, mà hãy nói cho họ biết phải làm những gì, và để họ mang lại kết quả đáng ngạc nhiên cho bạn”.
Hãy nắm bắt cơ hội và dũng cảm chấp nhận rủi ro. Hãy lắng nghe và biết quý trọng những gì mọi người đang làm. Đừng cố gắng dự đoán tương lai!
Sau này, vị tỷ phú cũng thừa nhận: “Phong cách quản lý của tôi sẽ không phù hợp với ai muốn được cầm tay chỉ việc. Đội ngũ nhân viên của tôi cho rằng phong cách quản lý của tôi khiến họ cảm thấy tự do và được trao quyền nhiều hơn”. Nói cách khác, Knight không quản thúc đội của mình, ông chỉ tạo điều kiện cho họ thôi.
4. Kinh doanh là con đường không thể đoán trước
Có một sự thật là từ lúc dấn thân vào kinh doanh, Knight đã không hề đặt mục tiêu phải xây dựng một đế chế đáng giá hàng tỷ đô hay tạo ra bước đột phá trong thị trường. Ông đơn giản chỉ muốn làm bộ môn điền kinh được trở nên tốt hơn, thông qua việc cải tiến những đôi giày và nâng cao sức khoẻ của những người yêu thích nó. Thế nên, cuộc đời kinh doanh của vị tỷ phú không phải luôn diễn ra "theo đúng kế hoạch", mà đầy những lúc khó khăn, vất vả, thử thách và dĩ nhiên là có cả sự thành công.
Knight thừa nhận bản thân là một người cha thường xuyên vắng nhà, nhiều lần suýt nữa là kiệt quệ và nhiều lần ra quyết định nóng vội, sai lầm. Để có một Nike tồn tại và phát triển như ngày hôm nay, dĩ nhiên ngoài sự cố gắng của tập thể công ty, còn cần phải có cả yếu tố may mắn nữa.
Thế nên, với các doanh nhân, điều quan trọng là hãy tập trung vào những công việc cụ thể ở thời điểm hiện tại và những thứ mà bạn có thể kiểm soát được. Hãy nắm bắt cơ hội và dũng cảm chấp nhận rủi ro. Hãy lắng nghe và biết quý trọng những gì mọi người đang làm. Đừng cố gắng dự đoán tương lai!
Có thể nói, “Shoe Dog” là một cuốn sách đáng chú ý, vì nó mang lại một câu chuyện “người thật việc thật” về một công ty hơn là nhồi nhét vào đầu người đọc những lời khuyên mang tính võ đoán như “bạn nên làm như thế này, như thế kia để thành công”. Qua đó, nó cho thấy tầm quan trọng của dấu ấn cá nhân trên con đường kinh doanh của mỗi doanh nghiệp. Có thể, bạn làm như thế này thì sẽ thành công nhưng tôi thì khác và ngược lại. Điều quan trọng là phải xác định bằng được đâu mới là con đường phù hợp với mình.
Lê Duy / Medium
Nguồn Doanh Nhân Sài Gòn